Non sum divinus, sed praescivi tuum superioris anni abitum ex Hungaria cruces istas tibi allaturum, in quas te nunc fortunae malignitate adactum lamentaris. Consilium illud tuum, scis, quam vehementer improbavi, quum, ut adhuc plusculum mecum perdurares, institi; quandoquidem videbam nec tempus congruum mutandae tibi conditionis, nec mihi rem adeo esse parabilem, qua et pro tuo commodo et ex honore meo domum proficisci potuisses. Italia tota flagrabat bello et novis in Turcas motibus fervebat. Veneti, destituti ab imperatore Carolo vel potius opinione sua, Christiana alioqui, cum detrimento maximarum impensarum delusi et ad triarios ferme redacti, de extremis iam cogitabant. Dalmatia, fame ac Turcis obsessa, in ipsis gutturis faucibus coangustato spiritu premebatur. Tu vero initurus rationes status tui, quem optimum et perfectum reliquae vitae tuae proposueras, proh Iupiter, quam intempestive festinus domum properabas! Sicut igitur inconsulte discesseras, ita inconsultius rediisti, et certe tam me quam fortuna tua, cuius tantopere iniquitatem accusas, invita. Neque credas te magis avunculum quam me offendisse. Ego enim quicquid pecuniarum, argenteorum vasorum, annulorum equorumque tum temporis in promptu habui, tibi erogavi ac, postquam te satis et varie exercitum fuisse diceres, optaresque reliquum iam aetatis tuae certis ac firmis sedibus collocare, admonui, ut initis fauste ac feliciter nuptiis, quas tam mirifice appetebas, domi familiarem administrationem subires foveresque paternam senectutem, quam solam curam tibi esse iactabas. His omnibus nec attentatis, nedum praestitis, viso tantum patre et domo patriaque a limine salutata, Venetias mox, tamquam non fuisses satisdum divagatus, enavigasti. Avunculus ipse, quem ibidem repereras, volens iam rebus tuis consulere et conditionem tibi aliquam non debili medio addere in Gallias misit, insigni ac maximo illi regi in aulicum commendavit et viatico non parvo est prosequutus, pollicens se longe plura facturum, si virum te praestitisses et ad virtutem maiorem nitereris. Hoc etiam neglecto vel potius reiecto statu, contempta cura avunculi et pietate plus quam paterna, quam tu feritatem ac malitiam vocas, quum mel pro veneno, album pro nigro tibi subditum scribas, pusillo labore atque incommodo non tolerato e Galliis abiisti et rediisti. Quo? Unde adversam fortunam fugiebas. Cur? Ut plus ruboris mali ac ignominiae perferres, et indignatione avunculi semper praesente perpetuo frangereris. Quis vel ex his paucis inconstantiam tuam non damnet summopere et avunculi pium in te animum et beneficium meum non probet? Utrumque nostrum fefellisti. Soli tibi obfuisti. Sed esto, errasti ut homo, nec factum potest infectum reddi. Verum enim vero, cur potius calamitatem istam tuam inconstantiae tuae quam fortunae non impingas? Haec enim proficiscenti tibi in Gallias avunculum, qui te, scis, tuo olim crimine Vatiniano odio insequebatur, reconciliavit, fraterno aere iuvit et aulae maximi omnium Christianorum regis honesta conditione copulavit collocavitque in gradu, ex quo progressum ad omnia summa ferre potuisses, si virtute nixus vel tantillum pati voluisses, quum nec humana nec divina felicitas sine labore cuiquam tribuatur. Satis erat, meo iudicio, tuae iuventuti viam ac modum ad hanc consequendam, quae humana est, ab avunculo et fratre obtinuisse. Par erat, ut tu quoque laborem, industriam ac tolerantiam tuam adiecisses, et fortunae cavillantis certamina, quae recens evectos saepe experiri consuevit, fortiter pertulisses, tametsi te in maiores etiam miserias coniecisset. Ipsa enim fortuna ignavos aspernatur et superari vult a fortibus, ut magis faveat ac pareat expugnata. Sed audi Socratem; is miseros dicebat, qui miserias non cognovissent, et felicissimos, qui innocentes multa paterentur. Plato solam patientiam robur totius philosophiae appellabat. Quintilianus vero nullum dolorem mortales habere voluit nisi ab impatientia. Tu graviora effecisti mala tua, qui non tulisti. Nam ne secundo quidem vestigio posito, vix intellectis, quae adversari videbantur, et neque degustata ulla amaritie momento succubuisti. Neque pudet defendere, quod, etiamsi memineris, crimen est. Priusquam enim haec tibi contigissent, non ignorasti fortunam natura mutabilem, animum vero debere esse constantissimum, virorumque virtutem non prosperis sed adversis probari. Tute igitur ipsum accusa, frater, quod aeque animo ac pede vacillaris. Fortuna lapsus suos servat nec naturam mutat, eaque sola animi constantia, sive sit dextera, obtinetur, sive sit sinistra, superatur. Ubi autem in avunculum nostrum, utique, per Deum, beneficum, istius infortunii tui contorques causam, inique et imprudenter agis. Patere me meo iure tecum loqui, natu enim maior sum. Ex contumacia tua et malo animo, quo semper in eum fuisti, ferum ac malitiosum existimas, illumque accusando, qui putas te excusaturum iri apud eos, qui et nos et ipsum cognoverunt? Etenim quae ipse ductu inprimis solius Dei, virtute dein ac ingenio suo toti Europae celebratissimo, cuius et avo et patri perexigua res domi fuit, non est assequutus ornamenta, dignitates, honores, divitias! Et, ut omittam multa, quae in multos tam suae quam nostrae familiae contulit, quo me honore, nomine, beneficio non affecit! Puerum saepe in ulnis, ut filium dissuavians, gestavit et in ephebis constitutum Scardinae canonicum feliciter fecit. In Hungariam postmodum adulta iam aetate adductum, Vesprimii, tamquam praecipua illius cura fuissem, archidiaconatu Simigiensi auxit. Illinc in Italiam misit et in Patavino gymnasio fovit, eque rudi ac barbaro homine Latinum reddi curavit. Revocatum tandem ad se in secretarium Ioannis regis creavit, et in consilio tanti principis locum mihi obtinuit. Ornavit dehinc praepositura Budae Veteris, Transsylvana ditavit, quibus adhuc fruor, nisi saevitia et tyrannis Mayladi hanc, illam Germanus princeps interceperit. Regiis ad haec legationibus quinque, ad pontificem Romanum Clementem, ad Galliarum regem Franciscum, ad Anglorum Henricum, ad Polonorum Sigismundum et ad senatum Venetum illius studio atque opera honestatus, et multis claris urbibus virisque cognitus exstiti. Quid memorem spes, ad quas me sua pietate, non mea ambitione erexit, qui iam bis episcopum me Ioannis regis munificentia fecerat, nisi alterum tempora rapuissent, alterum nota culpa mea denegasset? Te puerum diu ubique secum habuit, sua omnia tuae fidei credidit, regiis Cracoviae et Viennae Pannoniae civitatibus litteraria eruditione imbuendum tradidit et de suo suppeditavit, sacerdotio dehinc non contemnendo in Transsylvania donavit, quo tametsi delatione malevolorum postea privavit, non tamen per eum fuit; quin longe maiora beneficia in te contulisset, si aequo animo sustinuisses tanti avunculi, alioqui ultra humanum modum iracundi, voluntatem, inque illius correptione non feritatem, sed paternam pietatem intueri voluisses. Scis me non ignorare, quod te ei semper durum, difficilem, intractabilem vel indomitum potius exhibuisti. Et nunc tam vehementer admiraris, quod tantus dominus tanta contentione cum pulice litiget et immortale, ut ais, bellum gerat, neque consideras maiorum affinium, qui parentum loco habentur, si benefici fuerint, brevem iram esse, gignere tamen longissima gaudia. Et si, quod iniucundum est, ferre recusabimus, quod iuvat, quo pacto obtinebimus? Tu autem, homo adolescens, et velut navis in vasto et dubio alto incertis ventis exposita, voluntatis salubrioris impotens et firmioris consilii nondum capax, tuo ipsius ductu, abiecta avunculi, immo parentis nostri optimi disciplina, fruendo omnibus, quae placuissent, putasti te non collapsurum et evasurum, quae aetas immatura per imprudentiam saepenumero incurrit? Is enim, si nos mollius, si indulgentius educasset, nonne dudum fuissent mentes nostrae fractae et corpora ipsa in delicias ac luxum resoluta? Quod ad me attinet, abiicere te nequeo nec volo. Nihil in me tibi praesidii aut opis unquam deerit, quantacunque res mihi fuerit, modo desinas in avunculum esse iniquior, qui in utrumque nostrum aequissimus est. De indignatione vero illius in me non est, quod multum afficiaris. Ultronea mea criminis confessio et tolerantia solita, qua ipsum alias saepe placabilem in me conuerti, veniam suo tempore impetrabit. Laetus equidem omnia perpetiar, deprimi etiam non recusabo, ut ipse euehatur et maximus fiat. Contentus ego uel tenuissima vmbra Statilii ero. In quo si tu me, frater, imitabere, non te poenitebit, et uiues ualebisque.

Vale!

Albae Iuliae Trannsyluanae, XIII. Calendas Aprilis MDXXXX..